Scroll for English
_Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗΣ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ
Με αυτό το κείμενο ξεκινάει μια ιστορική αναδρομή που έχω σκοπό να παρουσιάσω τμηματικά, για την έννοια της περιπλάνησης. Η περιπλάνηση, θα διερευνηθεί ως εργαλείο ανάγνωσης του αστικού τοπίου. Θα ξεκινήσω αυτή την καταγραφή από τον 19ο αιώνα. Στη διάρκεια αυτού του αιώνα και παράλληλα με την βιομηχανική επανάσταση συντελούνται καθοριστικές αλλαγές στο επίπεδο της οικονομίας, οι οποίες επηρέασαν σύσσωμη την κοινωνία και κατ’ επέκταση την εξέλιξη της πόλης. Το 1848 σημειώθηκε μία από τις πρώτες κρίσεις συσσωρευμένου κεφαλαιακού πλεονάσματος και πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού. Αυτό είχε ως συνέπεια να πραγματοποιηθεί μια σειρά από πολιτικές αναταραχές σε πολλές πόλεις της Ευρώπης, όπως το Παρίσι.
Το 1852, στη Γαλλία ανέρχεται στην εξουσία ο Λουδοβίκος Ναπολέων Βοναπάρτης, αφού αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. Ο Ναπολέων για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του πλεονάζοντος κεφαλαίου ανακοίνωσε πρόγραμμα επενδύσεων σε υποδομές σε όλη τη Γαλλία. Με εντολή του, ο βαρόνος Haussmann ανέλαβε το 1853 την αναδιαμόρφωση του Παρισιού. Η αναδιαμόρφωση αυτή είχε ως απόρροια την απορρόφηση μεγάλου πλήθους εργατικού δυναμικού, η οποία οδήγησε στον κατευνασμό των επαναστατικών τάσεων και στην κοινωνική σταθερότητα. Το μεγαλεπήβολο σχέδιο του Haussmann περιελάβανε φαρδιά βουλεβάρτα, πάρκα, κήπους και μνημειώδη αρχιτεκτονικά οικοδομήματα κάθε είδους. Ο Haussmann δεν προέβη σε απλές σημειακές παρεμβάσεις, καθώς είχε σκοπό να μετατρέψει το Παρίσι σε μια αληθινά αυτοκρατορική πόλη. Ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής Σταύρος Σταυρίδης σημειώνει χαρακτηριστικά: «στην πραγματικότητα, το σχέδιο αυτό, το βασισμένο σε μια πολιτική αυτοκρατορικού συγκεντρωτισμού, αποτελούσε ολοκληρωτική αισθητική, η οποία προκάλεσε την καταστολή κάθε εξατομικευμένου τμήματος, κάθε αυτόνομης εξέλιξης της πόλης , δημιουργώντας μια τεχνητή πόλη μέσα στην οποία κάθε παριζιάνος δεν αισθάνεται σα στο σπίτι του. Βουλεβάρτα διαλύουν τα όρια της πόλης, καταστρέφουν γειτονιές φτωχών, δρόμους και μνημεία». Το αστικό τοπίο μεταλλάχτηκε εντελώς και ως προς τις αρχιτεκτονικές μορφές και κλίμακες, καθώς και ως προς τις αισθητηριακές εμπειρίες που προσέφερε.
Camille Pissarro,The Boulevard Montmartre on a Winter Morning, 1897, oil on canvas, 64.8 x 81.3 cm (Metropolitam Museum of Art, New York)
Ο Charles Baudelaire (1821-1867) είναι ο εφευρέτης της έννοιας του flâneur. Ο flaneur ή πλάνης, περιπλανητής, στοχαστής και «βοτανολόγος του πεζοδρομίου» είναι η φιγούρα που αντικρίζει και εξερευνά τη νέα μητρόπολη που δημιουργήθηκε. Είναι ο θεατής και εκπρόσωπος της μοντέρνας ζωής. Είναι μια μπλαζέ και εκκεντρική φιγούρα. Δεν έχει ακαδημαϊκή παιδεία, αλλά είναι ο μελετητής του πλήθους και της νέας αστικής πραγματικότητας. Θα έλεγε κανείς ότι αποτελεί το κατεξοχήν υποκείμενο της εξερεύνησης του αστικού τοπίου.
Ο Baudelaire αναφέρει χαρακτηριστικά: «παρατηρητής, φιλόσοφος, flâneur- αποκαλέστε τον όπως θέλετε· αλλά ό,τι λέξεις και να χρησιμοποιήσετε στην προσπάθεια να ορίσετε αυτό το είδος του καλλιτέχνη, είναι βέβαιο ότι θα οδηγηθείτε να αποδώσετε σε αυτόν κάποιο επίθετο που δεν θα μπορούσατε να εφαρμόσετε σε έναν ζωγράφο του αιώνιου, ή τουλάχιστον των πραγμάτων με μεγάλη διάρκεια, ηρωικών ή θρησκευτικών θεμάτων. Μερικές φορές είναι ένας ποιητής· πιο συχνά, έρχεται πιο κοντά στον μυθιστοριογράφο ή στον ηθικολόγο· αυτός είναι ο ζωγράφος της στιγμής που περνά και όλων των προτάσεων της αιωνιότητας που περιέχει».
Ο flâneur, λοιπόν, βιώνει το νέο αστικό τοπίο με όλες του τις αισθήσεις, δεν απολαμβάνει έναν απλό περίπατο. Προσπαθεί να κατανοήσει τη νέα ζωή της εκβιομηχάνισης. Δίνει βάση στο βίωμα και όχι στον χρόνο. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της παρατήρησης είναι οι βόλτες με χελώνες στις στοές του Παρισιού του 19ου. Ακολουθώντας τον ρυθμό της χελώνας δίνεται έμφαση στην βιωματική εμπειρία του περιπάτου, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την ανάδυση των νέων γρηγορότερων ρυθμών ζωής. O flâneur χάνεται μέσα στο πλήθος, ανώνυμος και παρακολουθεί τα αστικά δρώμενα έτσι όπως εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια του. Τα λεξικά του 19ου αιώνα θα ορίσουν τον flâneur ως «άνθρωπο αθεράπευτης οκνηρίας, ο οποίος δεν ξέρει πως να υποφέρει τα προβλήματα και την ανία του». Από την άλλη ο Honore de Balzac πιστεύει ότι «είναι ένας φιλόσοφος χωρίς να το ξέρει».
Η συνέχεια στο επόμενο κείμενο.
(The Flâneur and his turtle in the streets of Paris. Digital collage. February 26, 2011. Background photo from San Francisco’s artist David Blumin.)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
David Harvey, Δρόμοι και Τρόποι του κόσμου, Καπιταλισμός-Χώρος-Τόποι, Εκδόσεις Angelus Novus, Αθήνα, 2017
Σταυρίδης Σταύρος, Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή, Ελληνικά γράμματα, Αθήνα, 2010
Μπένγιαμιν Βάλτερ, Σαρλ Μπωντλαίρ: Ένας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994
-------------------------------------------------
With this text begins a historical retrospection on the meaning of wandering. Wandering will be explored as a tool for “reading” the urban landscape. I will start this narration from the 19th century. During this century and in parallel with the industrial revolution, decisive changes took place in the level of the economy, which affected the society as a whole and consequently the development of the city. 1848 saw one of the first crises of accumulated capital surplus and surplus labor.
In 1852, Napoleon Bonaparte came to power in France. To address the problem of surplus capital, Napoleon announced an investment program in infrastructure throughout France. By his order, Baron Haussmann undertook the redevelopment of Paris in 1853. This reorganization resulted in the absorption of a large workforce, which led to the suppression of revolutionary tendencies and social stability. Haussmann's grandiose design included wide boulevards, parks, gardens and monumental architectural structures of all kinds.Haussmann did not make simple point interventions, as he intended to turn Paris into a truly imperial city. Architecture professor Stavros Stavridis characteristically notes: "in fact, this design, based on a policy of imperial centralism caused the repression of each individual part and of every autonomous development of the city, creating an artificial city in which every Parisian does not feel at home. Boulevards are tearing down the city limits, destroying poor neighborhoods, streets and monuments." The urban landscape was completely transformed both in terms of architectural forms and scales, as well as in terms of the sensory experiences it offered.
Charles Baudelaire (1821-1867) is the inventor of the concept of flâneur. The flaneur, wanderer, thinker and "pedestrian botanist" is the figure who faces and explores the new metropolis that was created. He is the spectator and representative of modern life. He is a blasé and eccentric figure. He has no academic education, but is the scholar of the crowd and the new urban reality. One could say that it is primarily the subject of urban landscape exploration. Baudelaire characteristically states: "observer, philosopher, flâneur - call him whatever you want. Sometimes he is a poet; more often he comes closer to the novelist or the ethicist; he is the painter of the moment that passes and all the propositions of eternity that he contains."
The flâneur, therefore, experiences the new urban landscape with all his senses, he does not enjoy a simple walk. He is trying to understand the new life of industrialization. The flâneur is lost in the crowd, anonymous and watching the urban events unfold before his eyes.The dictionaries of the 19th century will define flâneur as "a man of incurable laziness, who does not know how to suffer his problems and boredom". On the other hand, Honore de Balzac believes that "he is a philosopher without knowing it".
Comments